کتاب چیست؟
به عنوان یک نویسنده یا مؤلف تازه‌کار و مبتدی، ابتدا باید کتاب را به خوبی بشناسیم و سپس به قدم ها و مراحل نوشتن کتاب بپردازیم. یک نویسنده تازه کار، در درجه اول باید با مباحث و مفاهیم مهمی آشنا شود که برخی از آن‌ها به شرح زیر است:
- تعریف و مفهوم کتاب.
- انواع کتاب.
- انواع ژانر و موضوعات کتاب.
- مراحل نگارش و انتشار کتاب.
- دلایل و اهداف نویسنده از انتشار کتاب.
- مزایای چاپ کتاب.
عمدتاً کتاب در سه نوع چاپی، الکترونیکی و صوتی منتشر می‌شود. کتاب چاپی به کتابی گفته می‌شود که در قطع و اندازه‌های مختلف و در بیش از ۴۹ صفحه و تحت یک عنوان مشخص منتشر شود. تفاوت کتاب و نشریه در این است که نشریات به صورت دوره‌ای منتشر می‌شوند. کتاب الکترونیکی معمولاً در قالب‌های استاندارد همچون PDF یا EPUB منتشر می‌شود. فایل‌های کتابی که در این قالب‌ها تولید شده‌اند، در رایانه یا دستگاه‌های کتابخوان الکترونیکی همچون کیندل آمازون، تبلت‌ها و سایر دستگاه‌های هوشمند قابل مطالعه هستند.
کتاب صوتی، نوع نسبتاً جدیدی از کتاب به شمار می‌رود که آن نیز با استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی مختلف و نرم‌افزار‌های پخش فایل‌های صوتی، قابل استفاده هستند. با توجه به پیشرفت فناوری، انواع جدیدی از کتاب‌ها همچون کتاب‌های تعاملی نیز تولید می‌شوند. این کتاب‌ها با بهره‌گیری از فناوری‌های مختلف سه بعدی، تعاملی، چندرسانه‌ای و دیداری شنیداری تولید می‌شوند.
کتاب‌ها، فارغ از نوع آن، هدف خاصی را دنبال می‌کنند و محتوا، مضمون و موضوع‌های متنوعی را پوشش می‌دهند. انواع کتاب‌های داستان و رمان، درسی و آموزشی، مذهبی، مراجع و فرهنگ‌ها، زندگینامه‌ها و … توسط ناشران مختلف منتشر می‌شوند. بر اساس آخرین آمار خانه کتاب، در حدود 13026 عنوان کتاب در بهمن ماه 1400 منتشر شده است.
چه کسانی باید از قدم‌ها و مراحل نوشتن کتاب آگاهی داشته باشند؟
چه افرادی باید از قدم‌ها و مراحل نوشتن کتاب آگاهی داشته باشند؟
برای پاسخ به این سؤال باید ابتدا به این نکته اشاره کرد که نوشتن، چاپ و انتشار کتاب، بر خلاف تصور عموم، کار ساده‌ای نیست. اگر نویسنده تازه کار، قصد دارد اثری را تألیف کند که از فروش خوبی هم برخوردار شود، باید ابتدا به جزئیات بسیار مهمی نیز توجه کند. همچنین برای چاپ کتاب، ابتدا باید پیشنیاز‌های خاصی را در نظر گرفت. به طور کلی، همه‌ی افرادی که قصد دارند کتاب بنویسند، باید از قدم‌ها و مراحل نوشتن کتاب مطلع شوند. اما گروه‌های زیر به طور ویژه باید اطلاعات و دانش خود را در این خصوص افزایش دهند.
- دانشجویان: دانشجویان به ویژه آن‌هایی که در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تحصیل می‌کنند، باید برای تکمیل روند آموزشی خود، پایان‌نامه یا رساله دکتری را تدوین کنند. برخی از دانشجویان ممکن است بخواهند پایان‌نامه و رساله خود را به کتاب تبدیل کنند. لذا باید قدم‌های نوشتن کتاب را به خوبی بشناسند.
- مدرسان دانشگاه: مدرسان حق‌التدریس، اعضای جدید هیئت علمی و اساتید مدعو نیز باید با مراحل و قدم‌های نوشتن کتاب آشنایی یابند. معمولاً این دسته از افراد، جزواتی در اختیار دارند و بهتر است با هدف ارتقای کیفیت آموزش و روند تدریس به دانشجویان، این جزوات را در قالب کتاب، به چاپ برسانند.
- مؤلفان تازه‌کار و مبتدی: چگونه کتاب بنویسیم یا چگونه کتاب داستان بنویسیم؟ این سوالی است که در ذهن افرادی که طبع نویسندگی و شاعری خوبی دارند، شکل می‌گیرد. این افراد ممکن است تصمیم بگیرند که دست نوشته‌ها و اشعار خود را به چاپ برسانند. همچنین افرادی که قوه تخیل خوبی دارند و تبحر خاصی در داستان‌نویسی دارند.
- خاطره‌نویسان: گاهی اوقات برخی از افراد تصمیم می‌گیرند خاطرات خود را چاپ کنند. افرادی مانند کارآفرینان، ورزشکاران، هنرمندان، سیاسیون، وزرا از این دسته هستند.
- شخصیت‌های حقوقی: برخی شرکت‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات و نهاد‌های غیردولتی و خصوصی و به خصوص استارت‌آپ‌ها و کسب و کار‌های نوپا، ممکن است با اهداف مختلفی نسبت به چاپ کتاب اقدام کنند.
قدم‌های نوشتن کتاب چیست؟
قدم‌ها و مراحل نوشتن کتاب را می‌توان با پاسخ به سوالات زیر توضیح داد. چه نویسندگانی که آثار پرفروش منتشر کرده‌اند و چه مؤلفانی که تازه‌کار هستند و قصد دارند کتاب اول خود را منتشر کنند، برای شروع به نگارش یک کتاب باید به چند سؤال ساده، ولی مهم پاسخ دهند:
- آیا زمان و انرژی لازم را برای نگارش و چاپ کتاب دارند؟
- آیا به محتوا، مضمون و موضوع کتاب تسلط کافی دارند؟
- آیا مهارت‌های اولیه مانند تایپ، ویرایش و آئین نگارش را به قدر کافی می‌دانند؟
- آیا برای چاپ کتاب خود به دنبال هدف خاصی هستند و هدف نهایی برای آن‌ها مشخص و روشن است؟
- آیا مخاطبان و خوانندگان کتاب، مشخص هستند؟
اختصاص زمان و انرژی مناسب یکی از مهم‌ترین مراحل نوشتن کتاب است
از جمله مهم‌ترین مراحل نوشتن کتاب، اختصاص زمان و انرژی کافی برای آن است. هر چند آن کتاب دارای تیراژ محدود یا صفحات کم باشد. یک نویسنده باید به برنامه روزانه و مرحله به مرحله نوشتن پایبند باشد. از سوی دیگر، پدید آوردن یک اثر مستلزم مطالعه زیاد، جستجوی اطلاعات، ویرایش‌ها و اصلاحات متعدد و فراوان است. امری که ممکن است برای نویسندگان تازه‌کار، طاقت‌فرسا باشد.
درک اولیه از شخصیت‌ها اصلی، طرح داستان و موضوع کتاب
نگارش و چاپ کتاب بدون پرداخت دقیق به موضوع و مضمون اصلی، مانند ساختمانی بدون ستون است. نویسنده ابتدا باید درک و شناخت دقیقی از محتوا، مضمون و موضوع کتاب خود داشته باشد. زیرا باید بتواند جزئیات آن را به شکل دقیق به تصویر بکشد. این موضوع به نویسنده کمک می‌کند مخاطبان خود را به درستی بشناسد.
مهارت اولیه در تایپ، ویرایش و آیین نگارش
این مهارت‌ها شاید در نگاه اول به عنوان مراحل نوشتن کتاب، چندان ضروری نباشد؛ مثلاً به جای تایپ کردن، می‌توان نسخه اولیه را در دفترچه مخصوصی، دست‌نویس کرد، اما قطعاً تایپ محتوای کتاب، به تسریع در مراحل چاپ کتاب کمک شایانی می‌کند. در صورتی که نویسنده مهارت‌های اولیه ویرایشی را به شکل نیمه حرفه‌ای هم بلد باشد، به ویراستار نهایی کمک می‌کند که در زمان کمتری کتاب را آماده‌سازی نماید.
مشخص بودن هدف و مقصود نویسنده از نگارش و انتشار کتاب
قطعاً هر نویسنده‌ای، به دنبال دستیابی به هدف خاصی از انتشار و چاپ کتاب است. این هدف در همان ابتدای کار، خط‌مشی و ذهنیت و فرایند انتشار کتاب را شکل می‌دهد. برخی از نویسندگان اهداف آموزشی را دنبال می‌کنند. برخی دیگر، به دنبال نوشتن خاطرات خود هستند. عده‌ای به دنبال ثبت و انتشار افکار و عقاید خود از طریق انتشار کتاب هستند. هدف برخی از انتشار کتاب، برندسازی و تجاری‌سازی و فروش است. عده‌ای دیگر، به دنبال کسب اعتبار علمی و بهبود رزومه پژوهشی خود هستند. تعیین هدف مشخص از نگارش و چاپ کتاب، یکی از مهم‌ترین مراحل نوشتن کتاب است.
