معروف‌ترین قوانین بین المللی حقوق مولف کدام ها هستند؟
از جمله معروف‌ترین قوانین بین المللی حقوق مولف می‌توان به کنوانسیون برن، کنوانسیون جهانی حق مولف (معاهده ژنو) و معاهده بوینس آیرس اشاره کرد. کنوانسیون برن (با نام کامل کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری) در سال 1886 میلادی در شهر برن سوئیس به تصویب رسید. در حال حاضر 175 کشور جهان به عضویت کنوانسیون برن درآمده‌اند.
ایران و چند کشور معدود دیگر، عضو این کنوانسیون نیستند و برای استفاده از خدمات کنوانسیون برن، نویسندگان ایرانی باید کتاب خود را در خارج از کشور منتشر کنند. کنوانسیون جهانی حق مولف (معاهده ژنو) در سال 1952 در ژنو سوئیس به تصویب رسید. معاهده بوینس آیرس نیز در سال 1910 در شهر بوینس آیرس کشور آرژانتین منعقد شد و کشورهای قاره آمریکا، به جز کانادا و پاناما و کوبا، به آن پیوستند.
قانون کپی‌رایت چیست؟
قانون کپی‌رایت به معنای حفظ و رعایت مالکیت معنوی و مادی نویسنده، مولف یا پدیدآور بر اثری است که وی پدیدآورنده اصلی آن است. قانون کپی‌رایت، اغلب آثار ادبی، فرهنگی و هنری را شامل می‌شود. از جمله کتاب، شعر، مقاله، پایان‌نامه‌ها و رسالات، طرح‌های تحقیقاتی مکتوب، نقاشی، عکس، تصویرسازی، آهنگسازی، ضبط صدا، برنامه‌های کامپیوتری، پست وبلاگی، فیلم، آثار معماری، نمایشنامه و موارد دیگر. قانون کپی‌رایت از دو بخش مجزا تشکیل شده است: حقوق مادی اثر و حقوق معنوی پدیدآورنده اثر.
ساختار قوانین کپی رایت به چه شکل است؟
در خصوص قوانین بین المللی حقوق مولف باید به این نکته اشاره کرد که هر کشوری قوانین کپی‌رایت منحصر به فرد خود را دارد. قوانین کپی‌رایت یک کشور فقط در مورد آثار عرضه شده در آن کشور اعمال می‌شود. این به این معنی است که قانون حق مولف در یک کشور، ممکن است در کشورهای دیگر معتبر نباشد. کشورهای دیگر ممکن است در مورد اینکه چه مطالبی مشمول حق مولف است، کدام نویسنده مشمول حمایت قانون حق مولف است، یا حتی مدت‌زمانی که هر اثر از حمایت قانونی برخوردار است، قوانین متفاوتی داشته باشند.
با توجه به موارد گفته شده، چیزی به نام قوانین بین المللی حقوق مولف به آن معنا وجود ندارد که به طور خودکار از آثار یک نویسنده در سراسر جهان محافظت کند. بلکه برخی از کشورهای جهان از طریق کنوانسیون یا معاهداتی فی‌مابین یکدیگر، از حقوق مالکیت معنوی حمایت می‌کنند. با این حال، نویسندگان و مولفان، از حقوق قانونی خاصی برخوردار هستند و لذا ضرورت دارد به خوبی با قوانین داخلی و برخی قوانین بین المللی حقوق مولف به خوبی آشنا شوند. تا در مواقع ضروری بتوانند از حقوق و منافع خود، دفاع کنند.
با توجه به رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات، موضوع کپی‌رایت در سطح جهانی به یکی از چالش‌های جدی تبدیل شده است. علی‌رغم اتخاذ تصمیمات متعدد در سطح جهانی برای حفاظت از مالکیت فکری و معنوی آثار، با این حال، سرقت‌های مختلف ادبی و هنری به روال عادی، به‌ویژه در فضای مجازی تبدیل شده است. در برخی از کشورها، قوانین داخلی سفت و سختی برای حمایت از حقوق مالکیت فکری و معنوی شکل گرفته است به طور مثال، در ایالات متحده، آثار اصلی نویسندگان که واجد شرایط هستند، به طور خودکار تحت قانون کپی‌رایت ملی محافظت می‌شوند.
کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری
کنوانسیون برن یکی از معروف‌ترین قوانین بین المللی حقوق مولف است. این کنوانسیون اولین بار در سال 1886 توسط هشت کشور: بلژیک، فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، سوئیس، تونس و بریتانیا به تصویب رسید. نیروی محرکه شکل‌گیری این کنوانسیون، نویسنده فرانسوی ویکتور هوگو بود. در آن زمان، وی به عنوان رئیس انجمن بین‌المللی ادبیات و هنر، همکاری بین کشورها را ترویج می‌کرد و برای ایجاد یک توافق‌نامه بین‌المللی برای حفاظت از مالکیت معنوی اصرار می‌ورزید.
کنوانسیون برن در طول سال‌ها چندین بار اصلاح شد. آخرین تغییرات آن در سال 1979 به انجام رسید. این کنوانسیون از سال 1970 تحت نظارت سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) قرار گرفت و بنابراین یکی از معاهداتی است که تحت نظر و اشراف سازمان ملل قرار دارد.
مفاد و مقررات این کنوانسیون در مورد «هر تولیدی در حوزه ادبی، علمی و هنری، صرف‌نظر از شیوه یا شکل بیان آن» اعمال می‌شود. کنوانسیون برن مبتنی بر سه اصل اساسی است. این مقررات به پدیدآورندگان آثار مانند نویسندگان، شعرا، هنرمندان، نقاشان، طراحان و غیره ابزارهایی برای کنترل نحوه و شرایط استفاده از آثارشان، توسط سایرین فراهم می‌کند. در ادامه سه اصل اساسی کنوانسیون برن به صورت مختصر توضیح داده می‌شود.
اصل حفاظت ملی
کشورهای امضاکننده موافقت می‌کنند که از آثار خارجی مانند آثاری که منشأ کشور خودشان هستند حمایت کنند. اثر خارجی به هر اثری اطلاق می‌شود که برای اولین بار در کشور دیگری منتشر شود یا نویسنده آن از کشور دیگری باشد. به عنوان مثال، از آنجایی که کانادا مفاد کنوانسیون برن را امضا کرده است، آثاری که از کشورهای امضاکننده دیگر مانند ایالات‌متحده، فرانسه، ژاپن یا جمهوری آذربایجان سرچشمه می‌گیرند، باید همچون آثار نویسندگان کانادایی، تحت حمایت قانون حق مولف کانادا قرار گیرند.
اصل حفاظت خودکار
از جمله اصول کنوانسیون برن، اصل حفاظت خودکار است. حفاظت مندرج در قوانین کشورهای امضا کننده نیازی به تشریفات اداری یا اطلاع‌رسانی نیست. برای اینکه اثر توسط قانون حق مولف محافظت شود، لازم نیست نویسنده اثر خود را به ثبت رساند یا از نماد © استفاده کند. لذا آثار به محض اینکه «در هر شکل مادی تولید شوند» به طور خودکار مشمول قانون حق مولف می‌شوند.
اصل استقلال حفاظت
بر اساس کنوانسیون برن، آثار باید توسط قوانین کشوری که در آن استفاده می‌شوند محافظت شوند. به عبارت دیگر، حفاظت از یک اثر، بدون توجه به مبدأ نویسنده یا کشوری که برای اولین بار در آن منتشر شده، در قلمرو کشوری که اثر مورد استفاده قرار می‌گیرد انجام می‌شود.
کنوانسیون جهانی حق مولف
کنوانسیون جهانی حق مولف، توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به عنوان جایگزینی برای کنوانسیون برن ایجاد شد. برخی از کشورها با جنبه‌های کنوانسیون برن موافق نبودند، اما همچنان مایل بودند به نوعی از حمایت‌های چندجانبه حقوق مالکیت فکری و معنوی برخوردار باشند.
حق مولف در ایران
در ایران قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان در تاریخ 1348 به تصویب رسیده است. این قانون با آخرین اصلاحات در تاریخ 1389، مبنای حمایت قانونی از پدیدآورندگان و مولفان است. بر اساس ماده 2 این قانون، آثاری که توسط پدیدآورند اصلی تولید شده باشد، مشمول حمایت قانون قرار دارد. این آثار عبارت‌اند از:
- کتاب، رساله علمی و پژوهشی، نمایشنامه، فیلم‌نامه.
- اشعار، ترانه‌ها، سروده‌های مکتوب یا منتشر شده.
- آثار سمعی و بصری تولید و عرضه شده برای تئاتر، نمایش سینمایی، رادیویی و تلویزیونی.
- آثار موسیقی.
- نقاشی، تصاویر، طرح‌های جغرافیایی.
- مجسمه و پیکره، صنایع‌دستی، طرح و نقشه هنری.
- آثار معماری، فولکلور و مبتنی بر میراث فرهنگی و هنری ملی.
- آثار عکاسی.
- آثار ابداعی و خلاقانه.
